Ở Việt Nam, việc để sinh viên thực sự hiểu rõ về các ngành nghề hiện đang gặp rất nhiều hạn chế. Thường, sự chọn lựa ngành nghề phụ thuộc vào ý kiến của phụ huynh hoặc mức độ “hot” của ngành đó. Do đó, công tác hướng nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và phân luồng học sinh.
Lựa Chọn Trái Ngành, Trái Nghề
Hiện tượng làm trái ngành không còn quá xa lạ trên thị trường lao động tại Việt Nam. Tuy nhiên, với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt trên thị trường việc làm, ứng viên không chỉ cần kỹ năng mà còn cần phải có chuyên môn và năng lực thực sự. Khi chọn làm trái ngành, người lao động thường phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức hơn.
Anh Nghiêm Đức Hà, một nhân viên tư vấn bảo hiểm, từng học ngành điện tử viễn thông ở đại học. Anh đã chọn ngành này dựa trên niềm tin rằng đó là một ngành có nhiều cơ hội việc làm. Tuy nhiên, thực tế đã khác xa so với khi anh đang ngồi trên ghế nhà trường, khi anh gặp khó khăn trong việc tìm việc làm. Công việc đầu tiên của anh Hà là nhân viên tư vấn bảo hiểm.
Anh Hà chia sẻ: “Khi tôi tham khảo các nguyện vọng, tôi thấy ngành này trong tương lai cần nhân lực. Vì nó “hot” nên trong tương lai có thể bão hòa và cạnh tranh cao hơn. Vì vậy, tôi quyết định thử một ngành nghề hoàn toàn khác để xem liệu tôi có hợp hay không, bởi vì tôi cũng chưa biết mình thích cái gì”.
Ban đầu, chị Bùi Lan Anh (Đống Đa, Hà Nội) dự định theo đuổi nghề giáo viên theo hướng của gia đình. Tuy nhiên, trong quá trình học, chị phát hiện niềm đam mê trong lĩnh vực làm đẹp. Hiện tại, chị đang làm quản lý cho một chuỗi cửa hàng làm đẹp nổi tiếng tại TPHCM.
Chị Lan Anh chia sẻ: “Gia đình tôi ban đầu định hướng cho tôi học sư phạm vì thời xưa, người ta thường nghĩ rằng làm công chức, viên chức sẽ mang lại cuộc sống ổn định và thuận tiện để chăm sóc cho gia đình. Nhưng khi tôi theo học, tôi có cơ hội tiếp xúc với công việc làm đẹp nhiều hơn nên tôi đã chọn ngành này”.
Hoàng Phúc, một reviewer trên YouTube và TikTok, chia sẻ: “Công việc của tôi hiện tại không liên quan gì đến ngành nghề tôi học tại trường. Khó khăn xuất phát từ khi bắt đầu hoặc khi không có hiểu biết về lĩnh vực mà tôi đang xem xét. Nếu có cơ hội học lại, tôi muốn học ngành marketing”.
Việc tiếp cận một ngành nghề mới đòi hỏi thời gian và nỗ lực lớn. Phần lớn người làm trái ngành thường cảm thấy họ phải nỗ lực gấp đôi, thậm chí gấp ba lần so với người khác để học và bù đắp kiến thức cũng như kỹ năng cho công việc mà họ đã chọn.
Hướng Nghiệp Dựa Trên Trải Nghiệm Thực Tế
Theo ông Vũ Quang Thành, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, nhiều học sinh ban đầu không theo đúng sở trường của họ khi đăng ký học. Khi tham gia vào thị trường lao động và thấy không phù hợp, họ thường tìm kiếm công việc khác.
Sự khó khăn trong việc tìm kiếm công việc cũng là một nguyên nhân dẫn đến hiện tượng “học ngành này – làm nghề khác”. Ngoài ra, sau thời gian bị ảnh hưởng bởi dịch COVID-19, nhiều người lao động trong các lĩnh vực như giáo dục và du lịch đã chuyển sang các ngành nghề khác.
Chuyên gia Nguyễn Hoàng Long cho rằng, để có thể lựa chọn đúng nghề, hoạt động hướng nghiệp cần phải kết hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và đơn vị sử dụng lao động.
Theo ông Long, từng đối tượng học sinh sẽ có mô hình trải nghiệm phù hợp. Cụ thể, mô hình “Trải Nghiệm Học Đường” dành cho học sinh cấp 2 và mô hình “Trải Nghiệm Giảng Đường” dành cho học sinh cấp 3 tập trung vào bốn hoạt động trải nghiệm chính:
- Trải nghiệm về điều kiện ăn, nghỉ, sinh hoạt tại trường thông qua việc thực hiện các hoạt động như ăn trưa tại căng tin, nghỉ trưa tại ký túc xá (đối với các trường bán trú, nội trú).
- Trải nghiệm cảm xúc thực tế của học sinh khi học tập trong môi trường trường học thông qua hoạt động giao lưu và chia sẻ từ các học sinh đang theo học tại trường.
- Đối với mô hình “Trải Nghiệm Nghề Nghiệp, Việc Làm” áp dụng cho học sinh học nghề và sinh viên, sẽ tập trung vào các hoạt động sau:
- Trải nghiệm về cơ sở vật chất của các đơn vị tuyển dụng thông qua việc tham quan trụ sở và các đơn vị trực thuộc của cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp.
- Trải nghiệm về nét văn hóa của đơn vị thông qua hoạt động giao lưu, chia sẻ và giới thiệu từ bản thân đơn vị.
- Trải nghiệm về yêu cầu cơ bản của vị trí công việc thông qua bản mô tả công việc và sự giới thiệu từ các cán bộ làm công tác nhân sự tại đơn vị.
- Trải nghiệm làm việc thực tế thông qua việc đăng ký thực tập, làm bán thời gian hoặc làm cộng tác viên tại đơn vị.
Theo chuyên gia Nguyễn Hoàng Long, những trải nghiệm thực tế này sẽ giúp học sinh định hướng chọn trường, chọn nghề sau này. Đồng thời, nó cũng sẽ tạo động lực cho học sinh trong việc học tập và rèn luyện.
