Tại Việt Nam, cơ hội để sinh viên tiếp xúc và hiểu rõ về các ngành nghề hiện đang rất hạn chế. Thường thì việc chọn ngành nghề chủ yếu phụ thuộc vào ý kiến của phụ huynh hoặc những ngành “nổi” trong thời điểm đó. Do đó, công tác hướng nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và phân luồng học sinh.
Lựa Chọn “Trái Ngành,” Trái Nghề:
Việc chuyển sang làm “trái ngành” không phải là một hiện tượng mới trên thị trường lao động tại Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường việc làm trở nên cạnh tranh hơn bao giờ hết, không chỉ cần kỹ năng, mà còn phải có chuyên môn và năng lực thực sự. Đối với những người chọn làm “trái ngành,” họ thường phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức hơn.
Anh Nghiêm Đức Hà là một ví dụ, từng theo học ngành điện tử viễn thông ở trường đại học với hy vọng có nhiều cơ hội việc làm trong tương lai. Tuy nhiên, thực tế lại khác xa khi anh Hà bắt đầu tìm kiếm việc làm, và công việc đầu tiên mà anh tìm thấy là nhân viên tư vấn bảo hiểm.
Anh Hà chia sẻ: “Khi mình xem xét các ngành nghề trong tương lai, tôi thấy rằng ngành bảo hiểm có nhu cầu về lao động. Và vì nó “nổi” nên trong tương lai, có thể sẽ có nhiều người theo đuổi, làm cho cạnh tranh trở nên khốc liệt hơn. Vì vậy, tôi đã quyết định thử một ngành nghề hoàn toàn khác để kiểm tra xem tôi có phù hợp hay không, vì tôi cũng chưa biết mình thích cái gì.”
Một ví dụ khác là chị Bùi Lan Anh, ban đầu gia đình đã định hướng chị đi theo ngành giáo dục. Tuy nhiên, sau khi tiếp xúc với công việc làm đẹp trong quá trình học, chị đã quyết định theo đuổi sự nghiệp làm đẹp và hiện đang làm quản lý cho một chuỗi thẩm mỹ viện nổi tiếng tại TPHCM.
Chị Lan Anh nói: “Gia đình mình ban đầu muốn mình theo ngành giáo dục vì thời xưa, công việc như công chức hoặc viên chức được coi là ổn định, thuận tiện cho việc gia đình và chăm sóc chồng con. Nhưng sau khi tiếp xúc với công việc làm đẹp nhiều hơn trong quá trình học, tôi đã chọn theo đuổi ngành này.”
Thách Thức của “Trái Ngành,” Trái Nghề:
Trong quá trình tiếp cận một ngành nghề mới, nhiều người làm “trái ngành” thường phải bỏ công sức và thời gian để học hỏi và bù đắp kiến thức và kỹ năng cần thiết cho công việc mới mà họ đã chọn.
Các nhà tuyển dụng cũng nhận xét rằng, nhóm lao động làm “trái ngành” thường sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc thăng tiến trong công việc, vì nhiều công ty vẫn yêu cầu bằng cấp và kinh nghiệm khi tuyển chọn cho các vị trí quan trọng.
Trải Nghiệm Hướng Nghiệp Từ Thực Tế:
Ông Vũ Quang Thành, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, cho rằng nhiều học sinh ban đầu không theo đúng sở thích của họ khi đăng ký học. Khi tham gia vào thị trường lao động, họ thấy không phù hợp và bắt đầu tìm kiếm các công việc khác.
Sự khó khăn trong việc tìm việc làm cũng góp phần vào tình trạng “học một ngành – làm một nghề” phổ biến. Bên cạnh đó, sau thời gian ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, nhiều người làm việc trong các lĩnh vực bị ảnh hưởng như giáo dục và du lịch đã chuyển hướng sang các ngành nghề khác.
Chuyên gia Nguyễn Hoàng Long cho biết để chọn đúng nghề, công việc hướng nghiệp cần liên kết chặt chẽ giữa gia đình, trường học và doanh nghiệp.
Mô hình “Trải nghiệm học đường” dành cho học sinh trung học cơ sở và “Trải nghiệm giảng đường” cho học sinh trung học phổ thông tập trung vào bốn hoạt động chính:
- Trải Nghiệm Về Điều Kiện Sinh Hoạt và Học Tập: Học sinh được trải nghiệm các điều kiện ăn uống, nghỉ ngơi và sinh hoạt tại trường qua việc dùng bữa tại căng tin, nghỉ trưa tại ký túc xá (dành cho những trường có dạng bán trú hoặc nội trú). Họ cũng trải nghiệm cảm xúc thực tế của học sinh khi học tập tại trường qua các hoạt động giao lưu và chia sẻ từ các học sinh đang học tập tại trường.
- Trải Nghiệm Về Nghề Nghiệp và Việc Làm: Đối với học sinh học nghề và sinh viên, mô hình tập trung vào việc trải nghiệm cơ sở vật chất của các doanh nghiệp, việc làm thông qua việc thăm các đơn vị tuyển dụng, trải nghiệm văn hóa của họ qua hoạt động giao lưu, chia sẻ và giới thiệu từ các đơn vị. Họ cũng trải nghiệm yêu cầu cơ bản của vị trí công việc thông qua mô tả công việc và sự giới thiệu từ cán bộ tuyển dụng.
“Những trải nghiệm thực tế này sẽ giúp học sinh định hướng chọn trường, chọn nghề trong tương lai và tạo động lực cho họ trong việc học tập và phát triển,” chuyên gia Nguyễn Hoàng Long nhấn mạnh.
